دیابت شیرین به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که بر نحوه استفاده بدن از قند خون (گلوکز) تأثیر می‌گذارد. گلوکز برای سلامتی حیاتی است زیرا منبع مهمی از انرژی برای سلولهایی است که عضلات و بافت‌ها را تشکیل می‌دهند. هم‌چنین منبع اصلی سوخت مغز می‌باشد.
علت اصلی دیابت از نظر نوع متفاوت است اما همه‌ی انواع دیابت می‌تواند منجر به قند اضافی در خون شود. مقدار زیاد قند در خون می‌تواند منجر به مشکلات جدی در سلامتی شود.
دیابت مزمن شامل دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 است.
دیابت نوع 1 می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، گرچه اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود.
دیابت نوع 2 ،که نوع شایع دیابت است، در هر سنی ممکن است ایجاد شود، اگرچه این بیماری در افراد بالای 40 سال بیشتر دیده می‌شود.
شرایط بالقوه برگشت پذیر دیابت، شامل پره-دیابت و دیابت حاملگی است.
پره-دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی باشد، اما به اندازه‌ای بالا نباشد که در زمره دیابت قرار گیرد پره-دیابت غالباً پیش‌ساز دیابت است مگر اینکه اقدامات مناسب برای جلوگیری از پیشرفت انجام شود.
دیابت بارداری در دوران بارداری رخ می‌دهد و ممکن است پس از زایمان برطرف شود.
علائم
علائم دیابت بسته به میزان قند خون متفاوت است. برخی از افراد، به ویژه کسانی که پره-دیابت یا دیابت نوع 2 دارند، ممکن است گاهی علائمی را تجربه نکنند. در دیابت نوع 1، علائم به سرعت ظاهر و شدیدتر می‌شوند.
برخی از علائم و نشانه‌های دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2 عبارتند از:
- تشنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- گرسنگی شدید
- کاهش وزن بدون دلیل
- وجود کتون در ادرار (کتون‌ها محصول جانبی تجزیه عضلات و چربی هستند که در صورت عدم وجود انسولین به میزان کافی، ایجاد می‌شوند)
- خستگی
- تحریک پذیری
- تاری دید
- ایجاد زخم‌هایی که به کندی بهبود می‌یابند
- عفونت‌های مکرر، مانند عفونت‌های لثه، پوست و واژن
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشکوک بودن فرد به ابتلا به دیابت یا در صورت مشاهده علائم احتمالی دیابت، لازم است به پزشک مراجعه شود. هرچه بیماری زودتر تشخیص داده شود، درمان سریع‌تر می‌تواند آغاز شود. هم‌چنین در صورت تشخیص ابتلا به دیابت تا تثبیت سطح قند خون، به پیگیری دقیق پزشکی نیاز است.
علل
برای درک دیابت، ابتدا باید چگونگی پردازش گلوکز در بدن توضیح داده شود.
انسولین چگونه کار می کند؟
- انسولین از غده‌ای واقع در پشت و زیر معده (پانکراس) ترشح می‌شود پانکراس انسولین را به جریان خون ترشح می‌کند.
- انسولین در گردش خون، باعث ورود قند به سلول‌ها می‌شود. در واقع انسولین میزان قند موجود در جریان خون را کاهش می‌دهد.
- با پایین آمدن سطح قند خون، ترشح انسولین از پانکراس نیز کاهش می‌یابد.
نقش گلوکز
- گلوکز(قند) منبع انرژی سلولهایی است که عضلات و سایر بافت‌ها را می‌سازند.
- گلوکز از دو منبع اصلی تأمین می‌شود: 1-غذا 2-ذخیره‌ی کبدی
- گلوکز در جریان خون به کمک انسولین جذب سلول‌ها می‌شود و در کبد گلوکز به شکل گلیکوژن ذخیره می‌شود تا در صورت نیاز مجدد تولید و آزاد شود.
- هنگامی که سطح گلوکز پایین است، مانند زمانی که فرد مدتی غذا نخورده است، کبد گلیکوژن ذخیره شده را به گلوکز تجزیه می کند تا سطح گلوکز در حد طبیعی حفظ شود.
دلایل دیابت نوع 1
علت دقیق دیابت نوع 1 ناشناخته است. آنچه شناخته شده است این است که سیستم ایمنی بدن که به طور معمول با باکتری‌ها یا ویروس‌های مضر مقابله می‌کند به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس (لوزالمعده) حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. با این کار انسولین کم شده و قند به جای انتقال به سلول‌ها، در جریان خون تجمع می‌کند. تصور می‌شود که دیابت نوع 1 به دلیل ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی ایجاد می‌شود، هرچند که دقیقاً این عوامل هنوز مشخص نیست.
علل پره-دیابت و دیابت نوع 2
در پره-دیابت (که می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 شود) و در دیابت نوع 2، سلول‌ها در برابر عملکرد انسولین مقاوم می‌شوند و پانکراس(لوزالمعده) قادر به تولید انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت نیست بنابراین قند به جای اینکه برای مصرف به سلول‌ها برود، در جریان خون جمع می‌شود.
اینکه چرا این اتفاق می‌افتد مشخص نیست گرچه اعتقاد بر این است که عوامل ژنتیکی و محیطی نیز در پیشرفت دیابت نوع 2 نقش دارند، اضافه وزن به شدت با ابتلا به دیابت نوع 2 در ارتباط است، اما همه افراد مبتلا به نوع 2 دارای اضافه وزن نیستند.
علل دیابت بارداری
در دوران بارداری، جفت هورمون‌هایی تولید می‌کند تا بارداری را حفظ کند. این هورمون‌ها باعث مقاومت بیشتر سلول‌های بدن مادر در برابر انسولین می‌شوند. به طور معمول، پانکراس با تولید انسولین اضافی با این مقاومت، مقابله می‌کند اما گاهی اوقات پانکراس نمی‌تواند انسولین کافی تولید کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، گلوکز کمی وارد سلول‌ها می‌شود و مقدار زیادی در خون می‌ماند و در نتیجه دیابت بارداری ایجاد می‌شود.
عوامل خطر
عوامل خطرساز دیابت به نوع دیابت بستگی دارد.
عوامل خطر برای دیابت نوع 1
اگرچه علت دقیق دیابت نوع 1 ناشناخته است، عواملی که ممکن است نشانه افزایش خطر باشند عبارتند از:
- سابقه خانوادگی: اگر پدر، مادر، خواهر یا برادر دیابت نوع 1 داشته باشند، خطر ابتلا افزایش می‌یابد.
- فاکتورهای محیطی: شرایطی مانند قرار گرفتن در معرض بیماری ویروسی احتمالاً در دیابت نوع 1 نقش دارد.
- وجود سلول‌های آسیب‌رسان به سیستم ایمنی بدن (آنتی‌بادی‌ها): گاهی اوقات اعضای خانواده افراد مبتلا به دیابت نوع 1 از نظر وجود آنتی‌بادی‌های دیابت مورد آزمایش قرار می‌گیرند. وجود این آنتی‌بادی‌ها، احتمال ابتلا به دیابت نوع 1 را افزایش می‌دهد اما همه‌ی کسانی که این آنتی‌بادی‌ها را دارند به دیابت مبتلا نمی‌شوند.
- محل زندگی: در برخی از کشورها مانند فنلاند و سوئد میزان دیابت نوع 1 بیشتر است.
عوامل خطر برای پره-دیابت و دیابت نوع 2
هنوز به طور کامل دلیل ابتلای برخی از افراد به پره-دیابت و دیابت نوع 2 مشخص نشده است اما مشخص است که عوامل خاصی خطر ابتلا را افزایش می‌دهند، از جمله:
- وزن: هرچه بافت چربی بیشتر باشد، مقاومت سلول‌ها در برابر انسولین بیشتر می‌شود.
- عدم فعالیت: هرچه فعالیت کمتر باشد، خطر ابتلا بیشتر می‌شود. فعالیت بدنی کمک می‌کند تا وزن کنترل شود
- سابقه خانوادگی: اگر والدین، خواهر یا برادر به دیابت نوع 2 مبتلا شوند، خطر ابتلا افزایش می‌یابد.
- نژاد یا قومیت: اگرچه دلیل آن مشخص نیست، اما افراد خاصی از جمله سیاه پوستان، اسپانیایی تبارها، هندی-آمریکایی‌ها و آمریکایی-آسیایی‌ها در معرض خطر بیشتری هستند.
- سن: با افزایش سن خطر ابتلا افزایش می‌یابد. ممکن است به این دلیل باشد که تمایل به ورزش کمتری دارند، توده عضلانی خود را از دست می‌دهند و با افزایش سن وزن افزایش می‌یابد. اما دیابت نوع 2 در بین کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نیز در حال افزایش است.
- دیابت بارداری: ابتلا به آن هنگام بارداری، خطر ابتلا به پره-دیابت و دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: برای زنان، داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (بیماری شایع با قاعدگی نامنظم، رشد بیش از حد مو و چاقی مشخص می‌شود) خطر دیابت را افزایش می‌دهد.
- فشار خون بالا: داشتن فشار خون بیش از 140/90 میلی متر جیوه (میلی متر جیوه) با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 ارتباط دارد.
عوامل خطر برای دیابت بارداری
زنان باردار می‌توانند به دیابت بارداری مبتلا شوند. برخی از زنان بیشتر از دیگران در معرض خطر هستند. عوامل خطر دیابت بارداری عبارتند از:
- سن: زنان بالای 25 سال در معرض خطر بیشتری هستند.
- سابقه خانوادگی یا شخصی: در صورت ابتلا به دیابت - دیابت نوع 2 - یا اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده مانند پدر و مادر یا خواهر و برادر، دیابت نوع 2 داشته باشند، خطر ابتلا افزایش می‌یابد. هم‌چنین اگر در دوران بارداری قبلی به دیابت بارداری مبتلا شده باشند، نوزاد بسیار بزرگی به دنیا آورده باشد و یا اگر یک مرده زایی بدون دلیل داشته باشند بیشتر در معرض خطر هستند.
- وزن: اضافه وزن قبل از بارداری خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
- نژاد یا قومیت: به دلایلی که مشخص نیست، زنان سیاه پوست، اسپانیایی تبار، هندی-آمریکایی یا آمریکایی-آسیایی‌تبار بیشتر به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند.
عوارض
عوارض طولانی مدت دیابت به تدریج ایجاد می‌شود. هرچه مدت ابتلا به دیابت بیشتر باشد و هرچه میزان قند خون کمتر کنترل شود خطر عوارض بیشتر است. در نهایت، عوارض دیابت ممکن است ناتوان کننده یا حتی تهدید کننده زندگی باشد. عوارض احتمالی عبارتند از:
- بیماری‌های قلب و عروقی: دیابت به طور چشمگیری خطر ابتلا به مشکلات مختلف قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد، از جمله بیماری عروق کرونر همراه با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی و تنگی عروق (تصلب شرایین)
- آسیب عصبی (نوروپاتی): قند اضافی می‌تواند به دیواره‌ی مویرگ‌ها که باعث تغذیه اعصاب(به ویژه در پاها)می‌شوند آسیب برساند که می‌تواند باعث گزگز، بی حسی، سوزش و یا درد شود که معمولاً از نوک انگشتان شروع شده و به تدریج به سمت بالا گسترش می‌یابد.
- در صورت عدم درمان، احساس در اندام آسیب دیده از دست برود. آسیب به اعصاب مربوط به هضم غذا می‌تواند باعث مشکلات تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست شود. در مردان می‌تواند منجر به اختلال نعوظ شود.
- آسیب کلیه (نفروپاتی): کلیه‌ها حاوی میلیون‌ها خوشه رگ خونی کوچک(گلومرول) هستند که مواد زائد خون را فیلتر می‌کنند. دیابت می‌تواند به این سیستم فیلتر ظریف آسیب برساند. آسیب شدید می‌تواند منجر به نارسایی کلیه یا بیماری کلیه غیرقابل برگشت در مرحله نهایی شود، که ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز داشته باشد.
- آسیب چشم (رتینوپاتی): دیابت می‌تواند به عروق خونی شبکیه آسیب برساند(رتینوپاتی دیابتی) و منجر به کوری شود. دیابت هم‌چنین خطر سایر بیماری‌های جدی بینایی مانند آب مروارید و گلوکوم را افزایش می‌دهد.
- آسیب به پا: آسیب عصبی در پاها یا جریان خون ضعیف در پاها خطر عوارض مختلف پا را افزایش می‌دهد. در صورت عدم درمان، بریدگی و تاول می‌تواند به عفونت‌های جدی تبدیل شود، که غالباً به خوبی درمان نمی‌شوند. این عفونت‌ها در نهایت ممکن است به قطع انگشت پا منجر شود.
- اختلال شنوایی: مشکلات شنوایی بیشتر در افراد دیابتی دیده می‌شود.
- بیماری آلزایمر: دیابت نوع 2 ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل مانند بیماری آلزایمر را افزایش دهد. هرچه کنترل قند خون ضعیف تر باشد، به نظر می‌رسد خطر بیشتر باشد. اگرچه نظریه‌هایی در مورد چگونگی ارتباط این اختلالات وجود دارد، اما هنوز اثبات نشده‌اند.
- افسردگی: علائم افسردگی در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 شایع است. افسردگی می‌تواند بر مدیریت دیابت نیز تأثیر بگذارد.
عوارض دیابت حاملگی
بیشتر زنانی که به دیابت بارداری مبتلا هستند نوزادان سالم به دنیا می آورند. با این حال، سطح قند خون درمان نشده یا کنترل نشده می‌تواند مشکلاتی را برای زنان باردار و نوزاد ایجاد کند.
عوارضی در کودک می‌تواند در نتیجه دیابت حاملگی رخ دهد، از جمله:
- رشد بیش از حد: گلوکز اضافی می‌تواند از جفت عبور کند و این امر باعث ایجاد انسولین اضافی در پانکراس کودک می‌شود که می‌تواند باعث بزرگ شدن بیش از حد کودک شود (ماکروزومی).
- قند خون پایین: گاهی اوقات نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری اندکی پس از تولد دچار افت قند خون(هیپوگلیسمی) می‌شوند زیرا تولید انسولین در بدن آنها زیاد است. با تغذیه سریع و گاهی اوقات یک محلول گلوکز داخل وریدی می‌توان سطح قند خون کودک را به حد طبیعی برساند.
- دیابت نوع 2: نوزادان مادرانی که به دیابت بارداری مبتلا هستند بیشتر در معرض خطر چاقی و دیابت نوع 2 در زندگی قرار دارند.
- مرگ: دیابت بارداری درمان نشده می‌تواند منجر به مرگ نوزاد قبل یا اندکی پس از تولد شود.
عوارضی نیز در مادر می‌تواند در نتیجه دیابت حاملگی رخ دهد، از جمله:
- پره اکلامپسی: این بیماری با فشار خون بالا، دفع پروتئین در ادرار و تورم در پاها مشخص می‌شود. پره اکلامپسی می‌تواند منجر به عوارض جدی یا حتی تهدید کننده زندگی برای مادر و نوزاد شود.
- دیابت حاملگی متعاقب آن: مادران در صورتی که در یک بارداری به دیابت بارداری مبتلا شوند، احتمال دارد که در بارداری بعدی دوباره به آن مبتلا شوند. هم‌چنین با افزایش سن احتمال ابتلا به دیابت(به طور معمول دیابت نوع 2) وجود دارد.
- عوارض پره دیابت
- تبدیل پره دیابت به دیابت نوع 2
پیشگیری
نمی‌توان از دیابت نوع 1 جلوگیری کرد. با این حال، همان گزینه‌های سبک زندگی سالم که به درمان پره-دیابت، دیابت نوع 2 و دیابت بارداری کمک می‌کند نیز می‌تواند به پیشگیری از آنها کمک کند:
- مصرف غذاهای سالم: غذاهای کم‌چرب با کالری و فیبر بیشتر مصرف شود. روی میوه‌ها، سبزیجات و غلات تمرکز شود.
- فعالیت بدنی بیشتر: در بیشتر روزهای هفته حدود 30 دقیقه فعالیت هوازی متوسط یا حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط در هفته دنبال شود.
- مصرف دارو: گاهی اوقات دارو نیز یک گزینه است. داروهای خوراکی دیابت مانند متفورمین ممکن است خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهند اما انتخاب سبک زندگی سالم همچنان ضروری است. لازم است حداقل سالی یک بار قند خون چک شود.
بخش بیوشیمی خون